Nu ‘even’ héél iets anders… Dochters van Mulan

Het is weer even tijd voor héél iets anders. Er is tenslotte meer in het leven dan online marketing 😉 Dus dit keer een boekbespreking blog. Mijn oog en schrijfhand zijn gevallen op ‘Dochters van Mulan’ van Bettine Vriesekoop. Een hele generatie is met deze formidabele tafeltennisser opgegroeid. Ik herinner me de gedreven en gefocuste sporter goed. De enige die ‘de Chinezen’ aankon. Als er íemand is die mij meer over China’s vrouwen kan vertellen, dan is zij het wel. Tenminste, op de één of andere manier had ik dat idee.

Het was in ieder geval de reden waarom ik ‘Dochters van Mulan’ ben gaan lezen

Hoe komt Bettine Vriesekoop erbij om een boek te schrijven over vrouwen in China en hun seksualiteit? Dat legt ze in de inleiding direct uit aan de hand van vijf gebeurtenissen:

• Een bezoek aan de graftombe van de eerste Chinese feministe Qiu Jun.
• De ontdekking dat de Chinese cinema schatplichtig is aan mythische vrouwen.
• Het lang geleden zien van een groep vrouwen die op spelende kinderen passen. Als ze opstaan, strompelen ze – vanwege hun verminkte voeten door het afbinden.
• Haar tijd als correspondent in Peking, die meer vragen oproept dan beantwoordt.
• De Leonardo leerstoel. Samen met studenten doet ze onderzoek naar de emancipatie van de Chinese vrouw.

In de zomer van 2013 is ze terug in Peking en begint haar ontdekkingstocht, samen met assistente Hu Ye. In het begin van het boek word je direct meegenomen van de ene tempel naar de andere en wordt iets belangrijks meteen duidelijk gemaakt:

De ‘westerling’ ziet drie verschillende stromingen met ieder hun eigen uitgangspunten – het taoïsme, boeddhisme en confucianisme:

• Taoïsten willen onsterfelijk worden. Alle fysieke en geestelijke beperkingen ontstijgen. Zij zien seks als een manier om verlichting te bereiken.
• Boeddhisten willen verlichting bereiken. Hun hemel heet Nirvana. Zij zien seks als een begeerte die je moet leren loslaten door het oefenen van onthouding.
• Confucianisten hangen een ethisch en filosofisch systeem aan: hoe moeten mannen en vrouwen zich gedragen aan het hof, binnen de familie en in het openbare leven. Voor hen heeft seks een functionele functie.

Deze drie levensinstellingen smelten in China cultureel samen en worden door de Chinezen niet als separaat gezien en ervaren.

Volgens Siddhartha Gautama, de boeddha, zijn mannen en vrouwen gelijk. Maar, schrijft Vriesekoop, in China hebben confucianistische opvattingen over de man-vrouwverhouding de overhand. Wat voor vrouwen een stuk ongunstiger uitvalt…

Hoofdstuk 3 heet niet voor niets ‘Confusius en zijn gehoorzame vrouwen’

Hij is de grootste denker van China en zijn filosofie heeft de rol van de vrouw eeuwenlang bepaald. Vrouwen moesten hun vader, man en zoons gehoorzamen én de vier deugden beoefenen:

• altijd moreel handelen
• de juiste woorden gebruiken
• bescheiden zijn
• vlijtig werken

Bij een ontbijt van stoombroodjes vertelt Hu Ye over haar oma met gebonden voeten (lotusvoetjes). Ze is in 1900 geboren en 93 jaar geworden. Haar levensspanne omvat een roerig stuk Chinese geschiedenis.

Bettine Vriesekoop wisselt aangrijpende persoonlijke gebeurtenissen af met schetsen van de tijdgeesten in de loop der eeuwen. Deze balans zorgt voor een prettige afstand. De brok die ik soms in mijn keel krijg kan zich daardoor niet tot tranen ontwikkelen.

Ik merk direct dat haar manier van schrijven me aanspreekt. Ze geeft tierelantijnloze woorden aan schoonheid, pijn, ellende en voorspoed. Het wordt echter nergens kil afstandelijk of enkel een opsomming van tempels, filosofieën, ervaringen en geschiedkundige feiten.

Van grootmoeder naar de moderne schoonheidsvereisten

Van de grootmoeder van Hu Ye schakelt Vriesekoop nu over naar de moderne schoonheidsvereisten voor de Chinese vrouw. Plastische chirurgie heeft een enorme vlucht genomen in China. Een energiek, jong en sexy uiterlijk is heel belangrijk.

Voor de vrouw zelf, haar werkgever en in verband met feng shui: aan ideale gezichtsvormen en -lijnen kun je aflezen of iemand succesvol kan zijn. Met een mooier gezicht maak je meer kans op de arbeidsmarkt. Plastisch chirurg Daniel Liu (een vrouw) zegt:

Tegenwoordig is voor vrouwen niet een rijke man de belangrijkste reden om zich te laten behandelen, maar een baan.

Vervolgens komt het grote vrouwengebrek door de eenkindpolitiek aan de orde. Wat nog een andere wonderlijke consequentie heeft:

Op het platteland komen de mannen niet aan de vrouw omdat ze laagopgeleid zijn (de schaarse vrouwen zijn kieskeurig). In de stad komen vrouwen niet aan de man omdat ze te hoogopgeleid zijn (dat schrikt mannen af). Zowel mannen als vrouwen raken hierdoor geïsoleerd.

‘Kale takken’ zetten de familiestamboom niet voort. ‘Kliekjes’ worden buitengesloten omdat ze een gevaar zijn voor getrouwde mannen.

Ouders bemoeien zich vaak met het liefdesleven van hun kroost en proberen te koppelen vóórdat ze de ‘rijpe’ leeftijd van 27 hebben bereikt. Zeker vrouwen zijn dan ‘over de datum’ en plotsklaps tot kliekjes gereduceerd, ongeacht hoe rijk of hoogopgeleid ze zijn.

Hoe zit het met voorbehoedmiddelen in China?

Je zou denken dat ‘de pil’ geliefd is in een land als China. Alles behalve. Slechts 1,2% gebruikt ‘m. De pil heeft een slechte reputatie en de voorlichting is gebrekkig.

Ook het condoom wordt weinig gebruikt. Niet alleen door de haperende seksuele voorlichting. De Chinese overheid stopt hiv en andere soa’s uit schaamte nog altijd in de doofpot.

Spiraaltjes (40% van de vrouwen draagt er één) en sterilisatie zijn overigens wel ‘populair’. Het zijn de twee voorbehoedmiddelen die vergoed worden.

Homoseksualiteit wordt inmiddels door de overheid gedoogd

Al wordt het in familiekring verzwegen. Prostitutie is nog wel strafbaar. Mao Zedong zag het als de ultieme vorm van kapitalistische uitbuiting.

Toen hij aan de macht kwam, werden ’theehuizen’ massaal gesloten en duizenden meisjes naar strafkampen gestuurd. In 1958 was er bijna geen bordeel meer over.

Begin jaren ’80 keerde de vrije markt terug door de opendeurpolitiek van Deng Xiaoping, met in haar kielzog openlijke prostitutie. De plaatselijke overheid ziet het op basis van willekeur al dan niet door de vingers. Voor veel migrantenvrouwen is het de enige manier om te overleven.

De persoonlijke ervaringen van allerlei jonge vrouwen trekken aan me voorbij.

Een ex-prostituee met een eigen ngo. Recalcitrante studenten. Alleenstaande zakenvrouwen. Lesbiennes. Een psychotherapeut/seksuoloog. De marketingmanager van een seksspeeltjes bedrijf en mensen die naar een demonstratie daarvan zijn gekomen. Een echte zwaardvrouw.

‘Dochters van Mulan’ blijft boeien. En Vriesekoop’s schrijfstijl maakt het nergens pijnlijk of té intiem. Ik denk dat het reflecteert hoe zij dit immense en prachtige land tegemoet treedt: met respect, verbazing, besef van eigen onwetendheid en een prikkelende nieuwsgierigheid.

De positie van Chinese vrouwen is in korte tijd enorm veranderd

Niet zo lang geleden was het sociaal acceptabel om meisjes te verhandelen, verwaarlozen of na de geboorte te wurgen omdat ze geen jongen waren. Deze voorgeschiedenis drukt logischerwijs nog steeds een stevige stempel op de Chinese maatschappij.

Er is nog een lange weg te gaan en een grote strijd te voeren. Hoe ‘wij’ het in deze contreien van de wereld hebben, is ook niet vanzelf gegaan (alhoewel ik de indruk heb dat vrouwen in China het veel zwaarder hadden en hebben). Het helpt als de tijdgeest meezit.

In hoeverre dat in China het geval is, een land waarin grote maatschappelijke veranderingen altijd door de overheid werden opgelegd..? De vrouwelijke voorvechters van gelijke rechten in de steden willen hun doelen bereiken vanuit een beweging van onderaf.

Voor Bettine Vriesekoop zijn dat de dochters van Hua Mulan

De legendarische en heroïsche vrouw die het leger inging om China te beschermen tegen de Xiongnu. Inderdaad, verkleed als man, want vrouwen verrichten geen heldendaden…

Aan het eind van het veldonderzoek is er een afsluitend gesprek met Li Yinhe, één van de eerste sociologen in China die openlijk over seks schreef. Dan wordt nogmaals duidelijk wat een uitputtende werking het turbulente verleden en de sociale experimenten hebben gehad.

Eerst waren vrouwen concubines, slavinnen en gebruiksvoorwerpen. Tijdens het communisme werden ze uit praktische overwegingen gelijkgeschakeld met mannen. In de jaren ’80 kregen ze te horen “Concentreer je op je huwelijk. Voor vrouwen is werk ondergeschikt.”

Inmiddels ligt er nóg meer op het vrouwenbord:

• Naast haar baan één kind zodanig opvoeden dat het zal slagen in de maatschappij (‘gelukkig zijn’ is voor Chinezen een te vaag begrip).
• De dure opleiding van haar kind bekostigen (gratis onderwijs en gezondheidszorg uit de tijd van Mao Zedong is afgeschaft).
• Een huishouden draaiende houden.
• En een brave en mooie echtgenote zijn, die tegemoet komt aan de wensen van haar man. Want achter de voordeur van de ouders van de huidige jeugd zijn de verhoudingen nog steeds stevig traditioneel.

Ondertussen worstelen zowel jonge vrouwen als mannen met de niet licht verteerbare Chinese cultuurcocktail:

Confucianisme, taoïsme, boeddhisme, communisme, een roerige (oorlogs)geschiedenis, westerse invloeden… Daarbinnen proberen ze hun eigen individualiteit en seksualiteit te ontwikkelen. Ga er maar aan staan… Dat is niet makkelijk…

Ik besluit deze boekbespreking blog graag met een citaat uit de epiloog:

Toen ik drie jaar geleden de eerste aantekeningen maakte voor dit boek, wilde ik een beeld oproepen van de vrouw in de Chinese geschiedenis, haar emancipatie en haar huidige positie in de samenleving.

Deze grootse opzet heb ik bij lange na niet kunnen waarmaken. Dochters van Mulan is niet meer dan een bescheiden caleidoscoop geworden van de seksuele geschiedenis van de Chinese vrouw en hoe zij er nu voor staat.

Bettine Vriesekoop

Ik kan me voorstellen dat ze deze conclusie trekt, maar dat doet niets af aan het boek dat ze wél geschreven heeft. Ik heb het geboeid, met plezier en ook makkelijk gelezen en heb enig zicht gekregen op de complexe en lastige situatie waarin ‘de Chinese vrouw’ zich bevindt.

Dochters van Mulan – wat mij betreft: lezen!

De foto van het boek is van Uitgeverij Brandt. Het overige beeldmateriaal komt van pixabay.