Hoe groot is jouw moed factor?

Wanneer ben je moedig? Wat is ervoor nodig om moedig te zijn? Ken je mensen waarvan jij vindt dat ze iets moedigs hebben gedaan? Wat ís moed eigenlijk? Dat is waar het boek ‘Factor moed!’, van Marinka Lipsius en Remco Claassen mee van start gaat. Het is de opmaat naar een onderzoekend en tegelijkertijd praktisch boek.

Deze blog is een flinke longread, dus je bent gewaarschuwd 🙂 Ik kon niet anders, omdat ik in ieder geval een gedeelte van de grote hoeveelheid ideeën, gedachten en suggesties uit dit boeiende boek wilde bespreken of aanstippen. Om te beginnen bij het begin:

Wat is moed?

“Moed komt volgens Spinoza als daad voort uit het verlangen naar het goede. Moed, geluk en innerlijke vrijheid zijn een gevolg van die gerichtheid,” schrijft Marinka Lipsius.

Ze vervolgt:

Dat betekent dat het begint bij een innerlijke houding die in feite een verhouding is tot het goede. Deze verhouding leidt volgens Spinoza enerzijds tot het kunnen hanteren van onze hartstochten en anderzijds tot het hanteren van radeloze angst.

In ‘De factor moed – durven kiezen en volharden in BV Nederland‘ zetten de auteurs het belang van deze innerlijke houding en de persoonlijke leerschool die we allemaal kunnen doorlopen, in het zonnetje. Want al zijn regels onontkoombaar,

als de innerlijke houding ontbreekt, kun je regels verzinnen tot in het oneindige, maar zul je altijd achter de feiten aanlopen.

Wat is er nodig om moedig te zijn?

“Moed als het vermogen te handelen ondanks risico’s, in de tere balans tussen lafheid en overmoed, kan niet zonder zelfkennis.” Maar dat is niet genoeg. Volgens de auteurs is er ook zelfbewustzijn nodig – in contact staan met je onderbewuste.

Zelfvertrouwen zien zij als de brug tussen zelfkennis en zelfbewustzijn. Je weet wat je (niet) kunt, (niet) wilt, hoe je in elkaar zit en waar je kwetsbaar bent en kunt daar goed mee omgaan en over communiceren. Je staat stevig in je schoenen.

Als jouw vaardigheden betwijfeld worden, tast dat jouw identiteit niet aan

Daardoor kun je opmerkingen makkelijker bij de ander laten en met de benodigde afstand kijken of er wat inzit. Als je echter onzeker bent en veel energie verspilt aan het persoonlijk opvatten van kritiek, is moed tonen een stuk zwaarder.

Zoals met alles in het leven is moed niet los te zien van context. “Moed is een factor in situaties. Nooit het hele verhaal.” Waarmee Guus Eskens, één van de geïnterviewden, de titel voor het boek levert. Hij heeft het steeds over de factor moed.

Moed beweegt zich in de context van noodzaak en wat je beoogt. Moed beweegt zich ook in de context van de mensen om je heen, de cultuur van de organisatie en de belangen die spelen.

En dan zijn we er nog steeds niet. Angst in allerlei soorten en maten komt ook om de moed-hoek kijken. Zowel bij jou als anderen! Angst voor verandering, sociale uitsluiting, verlies van zekerheid, positieverlies…

Moedig handelen, ondanks dat je bang bent – daar gaat het om

“Moed is de juiste reactie op de impuls hard weg te rennen en de verantwoordelijkheid niet op de schouders te nemen,” aldus A.A. Kinniging. Inherent aan een moedige stap is een onvoorspelbare uitkomst. Het is en blijft een educated guess.

Daarbij is je doel richtinggevend. Het vertonen van moed is essentieel om dat doel te bereiken. En het gevolg van persoonlijke overwinningen is groter dan het gevoel van voldoening. Je ontwikkelt een (eigen)waarde-toolbox met als bonus: vrijheid.

Innerlijke vrijheid – emoties meemaken, zonder kopje onder te gaan

Marinka Lipsius vertelt over hoe zij als 29-jarige de ondergang van een succesvolle, trotse man meemaakt. Samenwerken ging prima, zolang je deed wat hij wilde. En toen gebeurde er een ramp. Hij verloor z’n baan. Er bleef niets van hem over.

Deze indrukwekkende gebeurtenis deed Marinka besluiten dat ze niet zo wilde worden. Sindsdien stelt ze zichzelf regelmatig de vraag “Wat als dit alles wegvalt, wat blijft er dan over van me, wie ben ik dan?” Een krachtige reality check.

Er is een verschil tussen je hart volgen en hartstochten uitleven

Slaaf worden van je eigen driften maakt onvrij. Denk aan hebzucht, macht, jaloezie… Angst kan ook een onzichtbare gevangenis zijn. Hoe weet je dat je een solide keuze maakt en niet een wankele die voortkomt uit negatieve emoties of angst?

Als je bedreven wordt in het monitoren van de dynamiek van jouw eigen emoties, dan “weet je ook wanneer iets zich meldt dat veel solider is, dat uit je hart komt”. Het komt voort uit een diepgevoelde overtuiging, een innerlijk gevoel van koers.

Dat gevoel kan voorbij gaan aan ‘regels zijn regels’ en ‘dit is zoals het hoort’. Want beleid en een procedurehandboek zijn slechts de buitenkant. In de dagelijkse praktijk speelt beleving (gevoel) een grotere rol dan cognitie (verstand).

Het kompas en de bruine broek

In het middenstuk van ‘Factor moed!’ neemt Remco Claassen het stokje over van Marinka Lipsius. Hij stelt dat onder een gelukkig leven, een effectieve organisatie of welk succesverhaal dan ook, twee pilaren staan: het kompas en de bruine broek.

“Het kompas staat voor richtingsbesef en omhelst de noodzaak van een koers. De bruine broek staat voor de factor moed: het lef, de drive die nodig is om het pad in de juiste richting te durven behandelen. Een visie zonder actie is een dagdroom, actie zonder visie is een nachtmerrie.”

Waar staan deze twee pilaren op? Wat heeft een grote invloed op de kompas kalibratie en het wel of niet ‘aantrekken’ van de bruine moed-broek? *tromgeroffel* Het ego. Waarvan de taakomschrijving is: “Zorgen dat jou niets dan goeds overkomt.”

Je ziet de bui al hangen hè? Als die twee pilaren een goed ontwikkeld en uitgebalanceerd ego nodig hebben… Daar wringt de schoen. Of beter gezegd, de broek 😉 Remco biedt je echter de helpende hand, te beginnen met de beschrijving van 3 egomanifestaties:

• angsthaas
• brokkenpiloot
• ster

De angsthaas – te klein ego

Als je een te klein ego hebt, wordt de afstand tussen jou en je eigen wensen steeds groter. Je voelt je geleefd en onbegrepen, kunt moeilijk relativeren, bent stuurloos en een speelbal voor andermans plannen. De ‘neutrale’ angsthaas lijdt in stilte, maar straalt wel onvrede uit.

Als de angsthaas doorschakelt naar de verzuurde toestand wordt het voor iedereen een stuk onprettiger. Anderen de schuld geven van eigen ongeluk, volop roddelen, klagen en onverwacht fel of paniekerig reageren. Het kost veel energie om met ze samen te werken en te leven.

De brokkenpiloot – te groot ego

Onder mensen die (denken dat ze) ‘het’ gemaakt hebben, zitten veel brokkenpiloten. Je neemt makkelijk beslissingen, doet aan grootspraak, hebt onrealistische verwachtingen van anderen, geeft graag advies en praat veel. De ‘neutrale’ brokkenpiloot zie je niet snel over het hoofd.

De brokkenpiloot kan makkelijk doorgroeien naar de opgeblazen toestand, omdat hij/zij zelden afgeremd wordt. Ongezouten kritiek geven (en plein public), anderen overschreeuwen, zonder schuldgevoel de waarheid verdraaien, denkt Fit In Or Fuck Off en is flirterig, want voelt zich aantrekkelijker dan anderen vinden.

Impact verschil verzuurde angsthaas en opgeblazen brokkenpiloot

Zowel angsthazen als sterren hebben te weinig macht om tegenwicht te bieden aan een opgeblazen brokkenpiloot. Daardoor krijgt die veel tijd en ruimte om een steeds groter wordend spoor van vernielingen te trekken.

Tel daarbij op dat de brokkenpiloot+ vaak in een positie zit die (in)direct veel invloed heeft op de levens van andere mensen en je begrijpt direct dat diens schadelijke impact veel groter is dan die van de angsthaas+.

De verzuurde dan wel opgeblazen stadia van het ego zijn over het algemeen helaas compleet verloren: er is weinig hoop op verbetering. In ieder geval niet op eigen initiatief. Enkel een burn-out of groots publiekelijk falen kan soelaas bieden.

De ster – gezond ego

Effectiviteit wordt gemeten langs 2 assen, schrijft Remco Claassen:

1. de vervulling van jouw wensen en/of doelstellingen
2. het algemeen welbehagen van de mensen om jou heen

Een gezond ego houdt altijd rekening met beide. De ster heeft geen last van belemmerende overtuigingen, is zich bewust van eigen doelstellingen en heeft het lef daarvoor te gaan, schaamt zich zelden, gunt anderen een podium, geeft fouten toe en leert ervan, is tolerant en geduldig en geeft energie.

Hoe wordt een ‘neutrale’ angsthaas of brokkenpiloot een ster?

Remco Claassen stelt een 3-stappenplan voor:

1. de ego-wasstraat
2. het juiste kompas
3. de value footprint

De angsthaas moet aan de schoonmaak. Shit uit je verleden staat jouw moedig-zijn in de weg. Waarom je angsthaas gedrag hebt ontwikkeld, moet eerst blootgelegd en opgeruimd worden. Daar is therapie of een coach voor nodig, vindt Remco.

De brokkenpiloot moet een andersoortige focus ontwikkelen. Ga de strijd aan met je eigen zenddrang in plaats van die van andere mensen aan te vallen. Een te groot ego terugbrengen tot gezonde proporties lukt alleen als je het minder speelruimte geeft.

Hoe ontwikkel je het voor jou juiste kompas?

Dat begint bij introspectie. En daar heeft trainer en auteur Remco Claassen een mooie metafoor voor: kwispeldiagnostiek. Wat is de staarttoestand? (Door)zie wat jou doet kwispelen en waarvan je staart tussen de benen gaat.

Die introspectieve kennis vertaal je naar een richting die bij jou past. Vervolgens ga je tot actie over en evalueer je regelmatig. Zo simpel is het dus. In theorie. Uiteraard is de praktijk meestal irritant weerbarstig.

De value footprint gaat om het algemeen welbehagen

Geef of kost jij energie? Ook hier komt de kwispeldiagnostiek van pas, maar dan gericht op anderen. De focus op eigenbelang verschuiven naar de drijfveren en emoties van de mensen om jou heen. Iets wat ons niet van nature komt aanwaaien.

Eigenbelang en rekening houden met anderen staan op gespannen voet met elkaar. In balans zijn met jezelf én je omgeving is een immer terugkerende inspanning. Als een ware samoerai (beeld op de boekcover) vechten voor het goede.

Moedig leiderschap

Nu pakt Marinka Lipsius de moed-draad weer verder op, beginnend met een hoofdstuk over moedig leiderschap. Bij leiderschap gaat het altijd om meer dan jezelf. En het heeft niets met positie te maken. Met wat dan wel?

• zelfkennis en zelfbewustzijn
• verantwoordelijkheid willen en kunnen nemen
• breed geïnteresseerd zijn en een intrinsieke motivatie hebben om te leren
• je leiderschap in dienst stellen van het geheel
• bereidheid en vermogen risico’s te nemen, successen te delen en fouten te erkennen

Uit een praktijkvoorbeeld (het oplossen van het jarenlange getouwtrek over schade die al dan niet veroorzaakt is door de Noord-Zuidlijn aanleg), komen de volgende factoren naar voren, die een concreet licht werpen op leiderschap:

• durven constateren dat eindeloos touwtrekken over feiten niets oplevert, maar wél veel geld en energie kost
• vraag dóór, kom erachter wat het meeste dwarszit en erken dat
• los vervolgens die kern van het probleem op, rekening houdend met de waarden die in dat specifieke geval belangrijk zijn

Waarden zijn belangrijker dan regels

Bij een dilemma zijn afwegingen op waarden niveau anders dan de conclusies die je trekt op basis van regels en gedragscodes. Vanuit dat dieperliggende niveau ben je in staat om te zien waar er compromissen mogelijk zijn, zonder dat je je ziel verkoopt.

Hoeveel van jouw besluiten gaan ogenschijnlijk uit van logische argumenten, maar wortelen in het willen bezweren van risico’s en onzekerheden?

Naast waardenintegriteit worden authenticiteit en inclusief denken aangestipt. Erken je het bestaan van ieder mens, ben je in staat de werkelijkheid in plaats van de wenselijkheid te zien en kun je van daaruit handelen?

Hoe je het ook wendt of keert, we moeten er samen uitkomen. Daar is hoop in actieve vorm voor nodig. Hoop die je tot actie aanzet. Niet zozeer om succesvol te zijn, maar omdat je binnen jouw eigen vermogen het goede wilt doen.

Balans opmaken en motieven bevragen

Wederom duikt het belang van zelfkennis op. Durven kijken en luisteren naar hoe het is, zonder verfraaiing of verwijt. Hoe ontwikkel je zulke zelfkennis? Een vorm van kennis die verdergaat dan weten waar je (niet) goed in bent.

Je competenties zijn geworteld in je persoonlijkheid, wat je drijft en je talenten. Als je het zo bekijkt, is of je iets kunt of wilt minder belangrijk dan de vraag of iets echt bij je past. Want dat heeft een grote invloed op hoe lang je het gedrag volhoudt.

Naast je eigen feedback regelen, stelt Marinka Lipsius vragen voor waarmee je zelf de balans kunt opmaken en je motieven onderzoeken, zoals:

• Wat zijn terugkerende thema’s?
• Van welke mensen krijg je energie en wie zitten er op je allergie en waarom?
• Waar zie je ontwikkeling en waar ben je steeds in een cirkel aan het lopen?
• Vraag jezelf niet 1 maar 5 keer: Waarom doe ik wat ik doe?

Uiteindelijk komt het vaak neer op: meer kijken en luisteren, minder praten

Het ontwikkelen of versterken van jouw moed is een proces van vallen en opstaan, leren, uitproberen, struikelen, weer vallen, weer opstaan, doorleren enzovoorts. De auteurs moedigen je dan ook aan om moed volop te oefenen, want:

Jezelf oefenen in kleine moed helpt je om in spannender situaties ook moed te tonen.

En ze trekken een vergelijking met gezondheid. Daar doe je regelmatig wat voor. Bewegen, gezond eten, ontspannen. Het vermogen moed heeft ook beoefening nodig.

Omdat het je helpt een sterker en gelukkiger mens te zijn. Daarnaast helpt het je om in je omgeving waarde toe te voegen.

Vanuit jouw kompas kiezen en op weg gaan

Tussen jouw kompas, keuzes maken en tot duurzame actie overgaan, liggen een aantal moedige stappen. Je neemt de regie in handen, wat jouw moed voedt. In tegenstelling tot geleefd worden, waar de factor moed enorm onder lijdt.

Is de keuze gemaakt, ga er dan voor. Als je te lang draalt en over-analyseert, zakt de moed je in de schoenen. Stuur indien nodig bij als er nieuwe informatie opduikt of zich onverwachte gebeurtenissen voordoen.

Gerard Scheffrahn, één van de mensen die voor dit boek geïnterviewd is, gebruikt deze staffel:

Als iets één keer voorkomt, is het toeval. Bij twee keer moet je opletten. Bij de derde keer onderneem je actie.

Het waardenwiel

Tegen het einde van het boek ‘Factor moed!’ wordt het waardenwiel denkmodel geïntroduceerd, vrij naar Simon Sinek’s welbekende WHY-cirkel. Het waardenwiel kan helpen bij complexe dilemma’s of onvoorspelbare situaties.

Essentiële waarden staan in het midden. Daaruit vloeien normen voort en dat vertaalt zich naar gedrag. Het weerspiegelt een proces dat onvermijdelijk doorspekt is met het maken van keuzes, iedere keer weer. Wat neem je daarbij als uitgangspunt?

Gedrag en normen aanpassen zonder rekening te houden met diepliggende waarden, voelt voor betrokkenen als lukraak en willekeurig. De meeste discussies vinden echter plaats op het niveau van normen en regels en het bijbehorende gedrag. En dan verzand je al snel in goed of fout, gelijk of ongelijk.

Een oplossing die deze zwart-wit impasse overstijgt is de andere oplossing

Niet optie A of B, maar X. Deze optie is makkelijker te zien als je de voor jou/jullie essentiële waarden als uitgangspunt neemt. Welke waarden zijn voor mij/ons in deze situatie van levensbelang en kan daar ook op een andere manier recht aan gedaan worden?

Mariska Lipsius besluit dit hoofdstuk met de wijze woorden:

Bewustzijn en onderbewustzijn spelen hoe dan ook samen. Of we ons dat nu realiseren of niet. Het waardenwiel helpt daar zicht op te krijgen. Meer dan dat mag een model nooit worden.

Plezier in het spel hebben

Eigenlijk is alles wat we doen een spel. Daar plezier in hebben, “is als frisse lucht in een kamer”. Soms zijn we te serieus. Soms maken we ons er te makkelijk vanaf. Als we in staat zijn om effectief te relativeren, is er meer kans op plezier.

Door de talenten van andere spelers te zien en waarderen, vergroot je jouw eigen plezier. En door je te beseffen dat zelfs je grootste tegenstander ook maar gewoon een mens is. Net als jij en ieder ander.

Misschien is dat wel de beste bescherming van wat van waarde is. Want zodra we stoppen dat te zien, is gevecht het enige dat rest.

Een warm pleidooi voor alledaagse moed

‘Factor moed! durven kiezen en volharden in BV Nederland‘ van Marinka Lipsius en Remco Claassen is een warm pleidooi voor het vergroten van onze alledaagse moed. Het soort moed dat je nodig hebt om te durven doen waar je in gelooft en waar je voor staat.

De auteurs pretenderen niet de wijsheid in pacht te hebben. Wel geven ze je een waaier aan (filosofische) overwegingen, theorieën, praktijkvoorbeelden en tips. Met een prettige dosis idealisme én volop oog voor de weerbarstige realiteit. En dat in slechts 163 pagina’s. Erg knap!