Wanneer is genoeg genoeg?

Wanneer is genoeg genoeg? Om maar meteen met de deur in huis te vallen: Nooit. Tenminste, niet in ons huidige systeem. Er is continue groei nodig om het wankele evenwicht te bewaren. En die dwangmatige groeilust wordt grotendeels gefinancierd met geleend geld. [link verwijderd omdat de AvroTros Radar uitzending hierover niet meer beschikbaar is] Dat kan niet eindeloos doorgaan. De crisis die in 2008 in alle hevigheid uitbrak, kon dan ook niet anders dan een ander tijdperk inluiden. Toch? Helaas. Zoals Ewald Engelen met verbazing constateert:

We hebben niets geleerd, er is niets veranderd

Terwijl er meer dan genoeg is waar je je flink over zou kunnen opwinden. In o.a. de Tegenlicht uitzending ‘We zijn het zat’ wordt zat aangereikt. Toch hobbelt het Hollandse leven behoorlijk gemoedelijk door. Hoe kan dat nou? Rutger Bregman in ‘Waarom we niet in opstand komen‘:

Ik denk dat er drie redenen voor zijn:

1 – We hebben het te goed. Die crisis is groot, maar niet groot genoeg. Hoe vreemd is het nu werkelijk dat er geen massademonstraties zijn in één van de rijkste, veiligste en gezondste landen ter wereld?

2 – We zijn er niet voor opgevoed. Het individualisme is ons met de paplepel ingegoten. Voor een demonstratie heb je een collectief nodig.

3 – Jongeren zijn in de minderheid. Over vijf jaar is de helft van het electoraat de vijftig gepasseerd. Hersenonderzoeker Robert Sapolsky heeft ontdekt dat mensen minder openstaan voor verandering naarmate ze ouder worden.

Om gericht in opstand te komen moet je ook snappen waar het nou precies om gaat, denk ik. Hoe zien de échte problemen eruit? Hoe kom je daar achter, als ‘experts’ elkaar tegenspreken? Ha-Joon Chang, een econoom die laagdrempelige boeken schrijft, zegt:

“Economie is te belangrijk om aan de experts over te laten”

In 2010 schreef hij ’23 Things They Don’t Tell You About Capitalism’. In 2014 verscheen ‘Economics – The User’s Guide’ en daar is Joris Luyendijk even goed voor gaan zitten met hem.

Het was anderhalf uur inzichtelijk smullen. Net als de kleine 2 uur over ‘Waarom Piketty lezen?’, een discussie over het boek ‘Capital in the Twenty-First Century’ van Thomas Piketty.

[bovenstaande zinnen moesten aangepast worden omdat de Vimeo video’s niet meer beschikbaar zijn]

En nee, het wordt er niet eenvoudiger op

Wie en wat moet je nou geloven? Als je dat niet weet, kun je ook niet gericht in actie komen, je ergens tegen verzetten of ergens voor strijden. Zou het komen omdat het verhaal dat we onszelf de afgelopen decennia verteld hebben zeepbeleigenschappen blijkt te hebben?

Het sprookje van de vanzelfsprekende wijsheid van de markt, oneindige groei en ongekende individuele mogelijkheden. “We leven in een neoliberale samenleving waarin alles een product geworden is,” zegt klinisch psycholoog en psychiater Paul Verhaeghe.

De 4 maatschappelijke dimensies politiek, religie, economie en cultuur interacteren niet meer zoals voorheen. Politici geloven we niet meer, over religie kunnen we maar beter zwijgen en iedereen is kunstenaar. Er blijft maar één dominant discours over: het economische.

Alles en iedereen is een product geworden. Gepaard gaande met een koppeling aan de meritocratie: zelf verantwoordelijk voor eigen succes én eigen mislukking. We realiseren ons niet eens meer dat we langs neoliberale lijnen denken, omdat het onderdeel is gaan uitmaken van onze identiteit.

Het fascinerende betoog van Verhaeghe in De Helling laat zien hoezeer een bepaald gedachtegoed je wereldbeeld en identiteit inkleurt. Zo wordt egoïsme als bewijsmiddel gezien voor de validiteit van het huidige systeem. Maar is het niet juist daardóór veel groter gegroeid?

De mens is toch óók altruïstisch? Het is en/en. Veel onbegrip en miscommunicatie valt op z’n plaats – want we realiseren ons niet hoezeer onze manier van uitten de tijdgeest weerspiegelt en in stand houdt. Terwijl dat vage onbehagen almaar verder intensiveert.

Maar met iets vaags kun je dus geen kant op

Het blijft een onbenoemd gevoel zolang je niet de onderliggende overtuigingen en (voor)oordelen onderkent en onderzoekt. Wat ‘het goede leven’ betekent, is iets persoonlijks geworden; als je het breder trekt wordt dat al snel als een belerende en elitaire vinger gezien.

Onlangs hoorde ik Herman Pleij op radio 1. Hij vindt ‘moet kunnen’ beter onder de Hollandse leeuw staan dan het inmiddels allang achterhaalde je maintiendrai. Nederlanders staan al vele eeuwen bekend om hun ruimdenkendheid. De keerzijde is onverschilligheid.

Het poldermodel is fantastisch. Iedereen trekt over van alles z’n bek open en gaat tekeer. Er is een enorme ideeënrijkdom in dit land. Maar het duurt allemaal een beetje lang en verantwoordelijkheid is een probleem. Daar moet je naar kijken. Maar op zichzelf zijn het mooie dingen.

‘Moet kunnen’ is: We gaan niks uit de weg. Alles moet mogelijk zijn. Al ben ik het er zelf niet mee eens. Voor alles moet je echter een tol betalen en dat zien we in Nederland niet graag onder ogen. De gedoogcultuur is op zich heel positief. De keerzijde is: Je gaat je gang maar.

‘Onze’ identiteit is een beetje vaag

Er is weinig waar we overduidelijk helemaal voor staan en gaan. We houden graag meerdere opties open. We vinden dat alles ‘moet kunnen’. Het is inderdaad een vaak gebezigde uitspraak. Net als de tegenpool ‘schei toch uit’. Dat besef je pas als je erbij stilstaat.

Door een historisch perspectief te schetsen laat hoogleraar middeleeuwse letterkunde Herman Pleij wat verhelderende muntjes vallen. Het is niet voor niets dat het hier gaat zoals het gaat.

Tja. Met alleen economie komen we er niet. Alles (be)staat in context. Jij en ik ook.

Dus wat is mijn antwoord op de vraag ‘Wanneer is genoeg genoeg?’

Voor mij is het genoeg als ik vrij en onafhankelijk kan leven, met (en door) zo min mogelijk verplichtingen, verwachtingen en wensen.

Zullen we even lekker labelen? Daar heb je van die fijne testjes voor. Het oordeel van Motivaction is dat ik een postmaterialist ben:

Ambities

• Zelfontplooiing
• Solidair zijn en sociaal bewogen
• Aandacht voor immateriële waarden

Maatschappij en politiek

• Maatschappelijk en politiek geëngageerd
• Reflectief en kritisch
• Solidair en tolerant
• Internationaal geïnteresseerd

Werken en presteren

• Geen centrale drijfveer
• Balans zoeken tussen werken en privé-leven
• Maatschappelijk nuttig zijn

Leefstijl

• Planmatig en principieel
• Niet consumptie- en vermaakgericht
• Sober
• Kunst en cultuur

En jij? Label mee 😉 en doe de Mentality-test.

Het belang van context

Het zal ook te maken hebben met afkomst, omstandigheden, karakter en domweg (on)geluk. Ik ben opgegroeid in een problematisch gezin en dito buurt. Een gepest buitenbeetje. Leergierig en zelfstandig zijn en dankbaar zijn voor wat er wél is hebben me gered.

‘Koop’ ik mede daardoor het allerliefst vrijheid en onafhankelijkheid? Wint vrijheid het daarom bijna altijd zo makkelijk van spullen, uitjes en vakanties? Wat overigens níet betekent dat ik een voorliefde voor gratis heb. En ik ben er ook niet minder nieuwsgierig van geworden.

Ik blijf die aan kennis verslaafde omnivoor – altijd op jacht naar de essentie

En ik blijf Soncere niet ontwikkelen omdat ik het allemaal wel best vind. Wacht… Zie je wat ik doe..? Ik ben me aan het verontschuldigen. Waarom? Soms lijkt het alsof werken de oplossing is voor álles. Werken = Participeren. Dus als ik minder werk, weiger ik (afdoende) te participeren.

Zonde van het talent dat daarmee verspild wordt. Zo leef ik niet volledig. Want je moet toch woekeren met je talenten? Je gaven productief maken. Er zoveel mogelijk voordeel uit halen. Talent was ooit een valuta. Pas later ging het ook begaafdheid en aanleg betekenen.

Geld moet rollen, talent moet woekeren

Het lijkt welhaast een verplichting. Dat is het ook als je het huidige systeem draaiende wilt houden. Het is pompen of verzuipen. Zo komt het tenminste over. Uit stoppen met pompen volgt automatisch verzuipen.

Wat wordt er met dit ‘verzuipen’ bedoeld? Doodgaan? Door schrijnende armoede massaal op straat komen te staan?

Ik denk het niet. Voor mij betekent het simpelweg met minder genoegen nemen (wat nog steeds veel is). Niets kan oneindig doorgroeien. Dat komt nergens in de natuur voor. Er is geen uitzondering.

Hier heb je een ander soort verlangen bij nodig

Geluk is verlangen naar wat je al hebt. Tevreden zijn met wat nu al ís. Beseffen dat gezondheid niet vanzelfsprekend is. Betekenis zien en vinden in de kleine dingen van het leven. Dingen die saai lijken als je niet de tijd neemt om ze aandachtig te bekijken. Te (her)ontdekken.

Dáár krijg ik geen genoeg van. Dat ‘verdient’ mijn ‘investering’. Het leven wordt er ‘rijker’ van. Kortgeleden zei iemand tegen mij: “Ben je niet bang om voor geitenwollensok versleten te worden?” Hij trok er een gezicht bij alsof hij een citroen had ingeslikt.

“Dat is toch geen goede marketing?”

Zo komen we weer terug bij wat Paul Verhaeghe ook zegt: Alles en iedereen is een product geworden. Ik dus ook. Zoiets is niet goed voor m’n personal branding. Niet doen dus. Stom! Tja…

Vanuit verschillende referentiekaders kun je eindeloos langs elkaar heen praten. Daar stop ik geen energie meer in. Ik ben er niet op uit om wie dan ook te overtuigen en met mensen die op hetzelfde spoor zitten ga je sneller vooruit.

Hoe denken Agnes en Tessa en andere #kommaarop bloggers over de vraag ‘Wanneer is genoeg genoeg?‘ Lees en bekijk het allemaal op/via de #kommaarop site!